پاسخ:
سلام و درود بر شما برادر ارجمند و سپاس از تبریک شما.
در مورد اهمیت طومارهای بحرالمیت، و پرسش شما درباره اینکه کشف این طومارها چه چیزی بر دانش ما اضافه میکند، توضیحات زیادی در مقدمه کتاب داده شده است (هم در مقدمه بنده و هم مقدمه پروفسور ورمش). البته این پرسش که کشف طومارها چه اهمیتی دارد و چه چیز به دانش ما اضافه میکند، تا حدی بستگی به زاویه دید شخص پرسشگر نیز دارد. این کشف هم مثل بسیاری اکتشافات دیگر، برخی جنبه های علمی را درگیر میسازد و آن را پربار مینماید، درحالی که ممکن است به برخی جنبه های دیگر ربط چندانی پیدا نکند. بدیهی است هر کس فراخور حال خود، ممکن است توقعات خاصی از یک کشف داشته باشد که اگر آن توقعات برآورده شود، آن کشف برای او جذاب و هیجان انگیز میشود، و اگر برآورده نشود طبعاً هیجان چندانی نیز در او ایجاد نخواهد شد. مثلاً بعضی از دوستان بنده انتظار داشتند که کشف این طومارها، تحریفاتی مهمی را در کتاب مقدس آشکار کند (مثل بشارتهایی درباره پیغمبر اسلام که در کتاب مقدس فعلی نیست) و خب وقتی بر آنها معلوم شد که آن نوع تحریفات مد نظر آنان در این طومارها یافت نمیشود، صراحتاً به من گفتند که این طومارها حاوی چیز مهمی نیستند؛ درحالی که اگر چنان بشارتهایی در طومارها یافت میشد آن را کشفی بزرگ و هیجان انگیز تلقی نموده و دستمایه کارهای تبلیغی بزرگی در جهت اهداف ایدئولوژیک خود قرار میدادند. خلاصه اینکه، اهمیت داشتن یا نداشتن طومارها بستگی به این دارد که از چه جهت و از کدام زاویه به آنها نگاه کنید.
در اینجا برخی از جنبه های اهمیت طومارها را عرض میکنم:
1. اینکه متن طومارها (منظورم طومارهای کتابمقدسی است، نه طومارهای فرقه ای) متنشان شبیه همین کتاب مقدس عبری است که امروز در دست ماست، خودش نکته مهمی است. همیشه این پرسش وجود داشته که اعتبار و وثاقت متن کتاب مقدس موجود تا چه اندازه است، و این کتاب که در دست ماست، قدمتش به چه زمانی برمیگردد. با آنکه اسفار پنجگانه تورات، منسوب به حضرت موسی هستند و سایر بخشهای کتاب مقدس نیز با انتساب به انبیاء بنی اسرائیل تا زمان نزدیک به ظهور حضرت عیسی نوشته شده اند، اما تا موقع کشف طومارها هیچ سند تاریخی از دوره نگارش کتاب مقدس عبری (پیش از عصر مسیحیت) وجود نداشت و نسخه عبری با آن قدمت در اختیار ما نبود. کشف این طومارها، اولاً نگارش کتاب مقدس عبری پیش از عصر مسیحیت را که تا کنون برای ما فقط جنبه نظری و گزارشی داشت، تثبیت میکند و ثانیاً به ما امکان میدهد تغییرات جزئی احتمالی را که در مراحل مختلف نگارش و تدوین بخشهای مختلف کتاب مقدس عبری اتفاق افتاده، شناسایی و ردیابی کنیم. با توجه به اینکه قدیمیترین نسخه موجود از کتاب مقدس عبری به حدود قرن هشتم و نهم میلادی تعلق دارد (نسخه کامل، مربوط به اواخر قرن دهم یا اوایل قرن یازدهم است)، کشف این طومارها، سندیّت (قدمت سندی) کتاب مقدس عبری را نزدیک به هزار سال عقب میبرند و آن را از قرن دهم و نهم میلادی به قرن اول پیش از میلاد میرسانند. در واقع کشف طومارها، دانش تئوریک و نظری ما درباره قدمت روایت فعلی کتاب مقدس را که تا کنون صرفاً متکی بر گزارشهای تاریخی و تحلیلهای ادبی بود، قطعی و تثبیت کرده و آن را مُستند نموده است. از منظر دانش نسخه شناسی و کتیبه شناسی، که یکی از مهمترین پایه های پژوهشهای دین شناسی و تاریخ ادیان است، این کشف که قدمت سندی کتاب مقدس عبری را لااقل هزار سال عقبتر برده، بسیار حائز اهمیت است.
2. اگرچه از فرقه قمران (احتمالاً همان اسنیان) که نویسنده طومارها بوده اند اطلاعات جسته و گریخته ای در نوشته های برخی مورخان همچون یوسفوس و فیلو و پلینی به ما رسیده، اما طومارهای بحرالمیت توانسته اند اطلاعات بسیار کاملتر و دقیقتری را، آن هم به طور مستقیم از خود این فرقه در اختیار ما قرار دهند. این طومارها به ما کمک میکنند تاریخ یهودیت را بهتر و کاملتر بشناسیم، و با توجه به فعالیت و تاثیرگذاری فرقه قمران در وقایع منطقه فلسطین در قرن اول میلادی، این طومارها اطلاعات تاریخی ما از این منطقه در آن موقعیت زمانی را افزایش میدهند و کمک میکنند تا تحلیل دقیقتری از وقایع فلسطین قرن اول میلادی یعنی آغاز عصر مسیحیت داشته باشیم.
3. فرقه قمران به عنوان یک فرقه دینی و با گرایشهای خاص عرفانی، بر سایر فرقه ها و شخصیتهای دینی و عرفانی پیرامون خود، به خصوص مسیحیت، بسیار تاثیرگذار بود. امروز ردپای باورهای فرقه قمران در بسیاری از منابع مسیحیت قرن اول میلادی به دست آمده است، تا جایی که حتی عین اصطلاحات خاص فرقه قمران را که در طومارها آمده، میتوان در نامه های پولس و انجیل یوحنا و سایر نوشته های مسیحی اولیه یافت. این کشف بزرگ، نشان میدهد که سرنخ بخشی از باورهای مسیحی را در کجا باید جستجو کنیم، و مثلاً پولس به عنوان یک یهودی، آن اصطلاحات و ایده هایی را که در نامه هایش مطرح کرده و بسترساز ایجاد مسیحیت تاریخی شده، از کجا آورده است. اگر کتاب «ریشه های مسیحیت در اسناد بحرالمیت» (از ژان دانیلو را که به فارسی هم ترجمه شده) را مطالعه کنید، سرنخهای زیادی از ارتباط مسیحیت با «تفکر قمرانی» که در طومارها منعکس شده، در اختیارتان قرار خواهد گرفت. به این ترتیب، یکی دیگر از جنبه های مهم کشف طومارها، آشکار کردن برخی از ریشه های تاریخی و فرهنگی دین بزرگی همچون مسیحیت، و در ادامه آن، اسلام است (زیرا خیلی از باورهای مسیحیت، در قرآن و سایر متون اصلی اسلامی هم منعکس شده است). مثلاً حال و هوای انتظاری که پیروان فرقه قمران برای آمدن قریب الوقوع آخرالزمان داشته اند، به ما کمک میکند تا بهتر بتوانیم حدس بزنیم چرا نویسندگان انجیلها، عیسی را مسیح موعود و پیغمبر آخرالزمان معرفی کنند که رستاخیز و نو شدن عالم (فرا رسیدن ملکوت آسمان) با ظهور او یا به فاصله اندکی از ظهور او به تحقق خواهد پیوست.
4. در ادامه بند فوق و از جنبه ای دیگر، باید گفت که فرقه قمران، فرقه ای یهودی با افکار عرفانی و گنوسی بوده است، و به عنوان یک مرکز پرورش تفکرات اشراقی و گنوسی، در رشد و گسترش سایر نهضتهای گنوسی خاورمیانه در قرون اولیه میلادی، به طور مستقیم یا غیرمستقیم، تأثیر داشته است. بخشی از افکار گنوسی قمرانیان در مکاتب گنوسی بعدی هم وارد و منعکس شده و بخش زیادی از آن، انعکاس نیافته است. کشف طومارها، با آشنا کردن ما با یک فرقه مخفی یهودی و افکار و آراء آنان که تا کنون خارج از دسترس ما بوده، به ما کمک میکند تا هم به ریشه های افکار مکاتب گنوسی رایج در قرون اولیه میلادی پی ببریم و هم با دیدگاههای عرفانی یک فرقه یهودی که تا کنون از نظر ما به دور بوده، آشنا شویم. در واقع یکی از جنبه های مهم کشف طومارها، افزایش آگاهی ما از افکار عرفانی یهودیت قرن اول میلادی است، افکاری که هسته های اولیه مکتب بزرگ عرفانی یهود یعنی قبّالا را نیز شکل داده است.
5. بخش قابل توجهی از طومارها به داستانهای مقدسی اختصاص دارد که یهودیان اولیه، آنها را در ردیف سایر بخشهای کتاب مقدس عبری میدانستند، اما بعداً (تقریباً در همان زمان که فرقه قمران نابود شد) به دلایلی در متن رسمی کتاب مقدس عبری قرار داده نشد و به مرور، عمدتاً نابود و فراموش گشتند، و از برخی آنها هم تنها اسمی باقی ماند و از برخی هم روایات خیلی ناقص. کشف طومارها، آن «داستانهای مقدس» را بعد از دوهزار سال فراموشی، دوباره در اختیار ما قرار داد و به این ترتیب، بخش مهمی از میراث ادبی-دینی یهودیت دوباره احیا گردید. همچنین، طومارها حاوی تفاسیری بر بخشهای مختلف کتاب مقدس هستند که بزرگان فرقه قمران آنها را نوشته اند، و این تفاسیر، نوع نگاه و استنباطی را که این گروه از یهودیان قرن اول میلادی از عبارات کتاب مقدس داشته اند و آمیخته با نوعی دیدگاه خاص عرفانی بوده، در اختیار ما میگذارند؛ دیدگاهی که با دیدگاه رایج خاخامی در قرون اولیه میلادی (که در تلمود ثبت شده) متفاوت بوده است.
6. این طومارها در ادبیات خود، یعنی در نوع کلمات و اصطلاحاتی که استفاده کرده اند، و در تعلیمات و آموزه هایی که در قالب اشعار و تمثیلها و اندرزها ارائه میدهند، نوعی «فرهنگ» رایج در یهودیت زمان خود را به ما بازمینمایانند، که بدون طومارها تقریباً به کلی از آن بی اطلاع بودیم، چرا که هیچ سند عبری دیگری از یهودیان آن عصر و زمانه برای ما باقی نمانده است تا ویژگیهای فرهنگی جوامع یهودی آن عصر را «به طور مستقیم و زنده» به ما بازنمایاند. این طومارها به ما نشان میدهند که یهودیان فلسطین (و به خصوص جامعه قمران) در قرن اول میلادی چگونه زیست میکرده اند، چه افکار و آرمانهایی داشته اند، به چه اصول اخلاقی پایبند بوده اند، و چه آینده ای را برای خود ترسیم میکرده اند. این در حالی است که اگر طومارها را نادیده بگیریم، در غیاب هر گونه سند مکتوب دیگری از آن روزگار، جز منابع پراکنده ای که فرهنگ یهودیان آن زمان فلسطین را به طور غیرمستقیم و گاه مغرضانه (مثل آنچه در انجیلها و نامه های عهد جدید آمده) برای ما روایت میکنند و از آن تصویری مبهم و گاه اشتباه در ذهن ما پدید می آورند، چیز دیگری در اختیار نداشتیم.
اینها فقط برخی از جنبه های علمی و فرهنگی اهمیت این کشف بزرگ است و همان طور که میبینید، حیطه های مختلفی همچون تاریخ، نسخه شناسی، باستان شناسی، دین پژوهی، عرفان پژوهی، و مطالعات فرهنگی و ادبی را در بر میگیرد. به نظر من، عنوان «بزرگترین کشف کتاب مقدسی قرن بیستم» که به طومارها داده شده، به هیچ وجه اغراق نیست و این کشف حقیقتاً شایسته چنین توصیفی است. اما در مورد جذابیت آن برای هر فرد، و میزان اهمیتی که هر شخص ممکن است برای آن قائل باشد، همچنان که در ابتدا توضیح دادم، این به نقطه نظر و دیدگاه خود هر فرد بستگی دارد.
با آرزوی موفقیت برای شما
تبریک میگم.
شاد و سلامت باشید